Nowotwór dna jamy ustnej – godziny przyjęć w gabinecie i e-wizyt

Rak DNA jamy ustnej, nowotwór dna jamy ustnej, guz dna jamy ustnej C04

Częstość występowania nowotworów złośliwych dna jamy ustnej to około 0,6 przypadku na 100 tysięcy mieszkańców w skali roku. Najczęściej mamy od czynienia z rakiem płaskonabłonkowym (carcinoma planoepitheliale, ca plano), innego typu nowotwory występują rzadko. Rak dna jamy ustnej może dawać przerzuty do węzłów chłonnych na szyi. Rokowanie, prognozowana długości przeżycia zależy od stadia choroby, w którym rozpoznany jest nowotwór, co dokładniej zostanie opisane poniżej.

Dolegliwości przy nowotworze dna jamy ustnej

Podstawowym objawem, na który skarżą się pacjenci z rakiem dna jamy ustnej jest ból. Naciekanie drobnych zakończeń nerwowych powoduje ich uszkodzenie, podrażnienie i w efekcie nasilające się dolegliwości. Rosnący nowotwór utrudnia mowę i połykanie. Może wystąpić nadmierna produkcja śliny. Dodatkową dolegliwością jest przykry zapach z ust. Ból przy połykaniu i gryzieniu pokarmów z czasem powoduje znaczną utrata wagi. Postępujące odbiałczenie organizmu i osłabienie będzie znacznie utrudniać leczenie, prawidłowe gojenie ran po operacji.

Diagnostyka, rozpoznanie guza dna jamy ustnej (C04)

Rozpoznanie guza dna jamy ustnej rozpoczyna się od badania lekarskiego, oceny jamy ustnej i szyi. Przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest postawienie pełnego rozpoznania histopatologicznego. Oznacza to konieczność pobrania wycinka, fragmentu guza dna jamy ustnej i zbadania go pod mikroskopem. Badanie wycinka przez histopatologa i postawienie rozpoznania zajmuje około 3 tygodnie. W trudnych przypadkach może to być dłużej.

Brak rozpoznanie histopatologicznego uniemożliwia jakiekolwiek leczenie.

Jeżeli pacjent zgłasza się do lekarza pierwszy raz, należy przede wszystkim rozpocząć diagnostykę od pobrania wycinka. Biopsję trzeba wykonać jak najszybciej, ponieważ badanie histopatologiczne zajmuje sporo czasu. Oczekując na wynik wycinka nie można rozpoczynać leczenia.

Kolejnym etapem diagnostyki jest wykonanie badania tomografii komputerowej z kontrastem lub rezonansu magnetycznego z kontrastem. O rodzaju badania decyduje lekarz. Posiadając wynik badania obrazowego i wynik biopsji można planować leczenie.

Leczenie raka DNA jamy ustnej

Najlepszą metodą leczenia raka dna jamy ustnej jest operacja. Nowotwór należy usunąć chirurgicznie z marginesem zdrowych tkanek. Od jakości przeprowadzonej resekcji nowotworu i od podtypu raka zależy rokowanie pacjenta. Wraz z guzem usuwane są węzły chłonne szyi, do których spływa chłonka z nowotworu dna jamy ustnej. Jeżeli węzły chłonne nie są wyczuwalne, nie są powiększone w badaniach należy wyciąć tylko część z nich – jest to tak zwane usunięcie elektywne. Takie postępowanie wynika z zaobserwowanego na wielu tysiącach pacjentów zjawiska polegającego na występowaniu mikroprzerzutów niewyczuwalnych w badaniu, ani nie widocznych w badaniach obrazowych w przypadku raka języka, dna jamy ustnej i błony śluzowej policzka. Stąd  konieczność usunięcia węzłów szyi nawet, jeżeli nie są one powiększone.

Jeżeli natomiast węzły chłonne szyi są powiększone, to zakres operacji zwiększa się. W takich sytuacjach rokowanie co do długości przeżycia pacjenta zwykle ulega pogorszeniu.

Po zakończeniu leczenia chirurgicznego nowotworu dna jamy ustnej i wygojeniu się ran najczęściej niezbędna jest radioterapia. Leczenie napromienianiem w znacznym stopniu chroni przed wznową raka dna jamy ustnej i wydłuża przeżycie. Działanie radioterapii polega na niszczeniu pozostałych komórek nowotworu w okolicy gdzie był guz.

Przedstawiony schemat postępowania daje najlepsze efekty terapeutyczne. Oznacza to najmniejsza szansę na odrost raka dna jamy ustnej i największą szansę na wyleczenie. Istnieją inne metody leczenia jak na przykład chemio terapia lub sama radioterapia. Takie schematy są stosowane sporadycznie, w wyjątkowych sytuacjach, lub jeżeli pacjent nie zgadza się na operacje. Należy podkreślić, że jeżeli pacjent nie zgadza się na proponowaną operację to szanse wyleczenia rak dna jamy ustnej drastycznie spadają.

Rekonstrukcja dna jamy ustnej (rekonstrukcja mikrochirurgiczna)

Usunięcie raka dna jamy ustnej wiąże się z koniecznością wycięcia mięśni i błony śluzowej. Po resekcji nowotworu dna jamy ustnej pozostaje ubytek, który musi zostać odtworzony za pomocą własnych tkanek pacjenta. W tym celu pobierany jest płat , czyli fragment skóry z naczyniami,  z przedramienia, uda lub szyi. Rana na udzie lub szyi jest zaszywana, a przeszczepiany fragment odtwarza ubytek po usuniętym raku dna jamy ustnej. Operacje często wiąże się z koniecznością wykonania zespolenia mikrochirurgicznego. Oznacza to konieczność zszycia tętnicy i żyły o małej średnicy (około 1 – 3 mm) pod mikroskopem za pomocą specjalnego oprzyrządowania. Jest to trudny etap operacji wymagający wprawy i doświadczenia od chirurga.

Warto podjąć ryzyko operacji rekonstrukcji dna jamy ustnej płatem mikrochirurgicznym pobranym z przedramienia lub uda. Po zagojeniu ran i zakończeniu rehabilitacji pacjent może prawidłowo przełykać i porozumiewać się.

Tracheostomia w leczeniu raka DNA jamy ustnej

Leczenie chirurgiczne raka dna jamy ustnej i jego radioterapia może wiązać się z wystąpieniem obrzęku. Po operacji i rekonstrukcji ubytku płatem mikrochirurgicznym lub inną techniką może dojść do obrzęku na wskutek zbierania się śliny, niewielkiej ilości krwi. Powiększenie tkanek dna jamy ustnej może utrudniać oddychanie. Należy wówczas wykonać otwór na szyi do oddychania, czyli tak zwaną tracheostomie. Po ustaniu obrzęku, gdy pacjent może bezpiecznie i swobodnie oddychać tracheostomia jest usuwana. Na szyi pozostaje po niej blizna.

Zaleceni pooperacyjne po leczeniu nowotworu DNA jamy ustnej

W okresie po operacji należy unikać wysiłku, dbać o czystość rana na skórze szyi, w miejscu po pobraniu płata oraz wewnątrz jamy ustnej (!). Jak o to zadbać?

Skórę należy przemywać co najmniej raz dziennie preparatem przeznaczonym do odkażania skóry i wymieniać opatrunek na czysty. Często pacjent nie jest w stanie samodzielnie tego wykonać, bo sam nie jest w stanie obejrzeć rany na swojej szyi. Dlatego konieczna jest w tym pomoc najbliższych. Codzienne odkażanie rany i wymiana opatrunku nie wymaga pomocy pielęgniarki. Jest to bardzo prosta i ważna czynność.

Równie istotne co odkażanie skóry jest odkażanie jamy ustnej. Większość ran po operacji znajduje się w jamie ustnej. Są one narażone na działanie śliny, pokarm. Dlatego jamę ustną po operacji nowotworu należy odkażać co najmniej 3 razy dziennie płynem do tego przeznaczonym. Szczególnie ważne jest oczyszczanie jamy ustnej po jedzeniu. Resztki pokarmowe mogą prowadzić do zakażenia rany. Dlatego niektórzy chorzy po operacjach musza odżywiać się przez sondę dożołądkową. Unika się w ten sposób zanieczyszczenia rany przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniej ilości pokarmu dla pacjenta.

Co po leczeniu raka DNA jamy ustnej?

Po operacji i zakończeniu radioterapii z powodu raka dna jamy ustnej pacjenci muszą zwykle kontynuować rehabilitację oraz pozostać pod kontrolą onkologiczną. Rehabilitacja oznacza konieczność ćwiczenia ruchów języka, poprawnego wymawiania głosek. Czasami potrzebne są masaże i inne zabiegi fizjoterapeutyczne. Po przebytej radioterapii niektórzy pacjenci skarżą się na odczyny popromienne, suchość jamy ustnej, większą skłonność do zakażeń. By zmniejszyć uczucie suchości konieczne jest zwykle zwiększone picie wody.

Długość przeżycia pacjentów po zakończonym leczeniu raka dna jamy ustnej jest uzależniona od wielu czynników. Jednym z nich jest dokładny podtyp histopatologiczny nowotworu. Czasami dowiadujemy się o nim po biopsji guza języka, przed operacją. Czasami nie jest to możliwe i dopiero zbadanie całego raka po wykonanej resekcji umożliwia pełna ocenę guza. Innym czynnikiem wpływającym na długość przeżycia pacjentów z rakiem dna jamy ustnej jest wielkość guza oraz obecność przerzutów do węzłów chłonnych szyi. Im większy guz tym ryzyko wznowy jest większe.

Obecność przerzutów do węzłów chłonnych szyi znacznie pogarsza rokowanie pacjenta. Często o obecności przerzutów do szyi dowiadujemy się dopiero po operacji, po zbadaniu wyciętego nowotworu przez histopatologa. W takich przypadkach konieczna jest radioterapia. Po zakończeniu leczenia pacjent musi być kontrolowany pod kątem wystąpienia ewentualnej wznowy. W odpowiednich odstępach czasu należy wykonywać badania obrazowe z kontrastem, które są równie ważne jak regularne badania lekarskie i ewentualne biopsje kontrolne.